Türkiye’de Yerşekillerinin Özellikleri
Ø Ortalama yükseltisi 1132 metredir.
Ø Ülke topraklarının yarısından çoğu 1000 metre ve üzerindedir.
Ø Dağlar doğu – batı doğrultusunda birkaç sıra halinde uzanır.
Ø Türkiye aşınım döneminden sonra tekrar yükselmeye uğradığı için yüksek düzlükler geniş yer kaplar.
Ø Doğu ve İç Anadolu bölgelerinde volkanik oluşumlar bulunur.
Ø Akarsuların denize döküldüğü yerlerde verimli delta ovaları oluşmuştur.
Ø Türkiye arazisi yakın jeolojik zamanlarda şekillendiği için, aktif deprem kuşağı üzerinde yer alır.
Yer Şekillerini Oluşturan Etmenler
İç Kuvvet: Yeryüzünün birinci katmanında Litosfer ikinci katmanında ise Magma (Manto) yer alır. En son tabakada ise çekirdek yer alır. Magmadan yukarıya doğru bir hareket meydana gelir bu harekete iç kuvvet denir. Bu hareket dikey konveksiyonel akımı da denir. Magma yaptığı bu dikey akımla yeryüzünde yükselme ve çekme gibi şekil bozuklukları yaratır. Epirojenez, orojenez, volkanizma, deprem (seizma) başlıca iç kuvvetlerdir.
Dış Kuvvet: Kaynağını güneşten alarak iç kuvvetlerin bozduğu yeryüzünün deniz seviyesine kadar indirerek düzeltmeye çalışırlar. Akarsu, rüzgar, buzul, dalga; başlıca dış kuvvetlerdir. Aşındırma, taşındırma, biriktirme işlevlerini yaparlar.
Türkiye’nin Dağları
1. Orojenik Dağlar: Dış kuvvetler tarafından aşınan malzemeler büyük su birikintilerinin tabanında tortulanır. Bu tortullar, üst üste birikerek tabakaları oluştururlar. Bu tabakların levhalar tarafından yan basınca uğramasıyla kıvrım ve kıvrık dağlar oluşur.
Ø Kıvrım Dağlar: Esnek yapıdaki tabakaların bulunduğu alanlarda kıvrılma meydana gelir. Kıvrım dağlarının yükselen yerine Antiklinal alçalan yerine Senklinal denir. Kuzey Anadolu dağları ve Toroslar Alp orojenezi sonucu kıvrılma ile oluşmuştur. Kıvrım dağları oluşumundan önce; eski deniz tabakalarıdır. Türkiye’de ki dağların büyük bir bölümü kıvrım dağlarıdır.
Ø Kırık Dağlar: Kıvrılma özelliğini kaybetmiş olan tabakalar, dağ oluşum hareketleri sırasında kıvrılmayarak kırılır. Kırık hatları arasındaki blokların bazıları çökerken (Graben), bazıları da yükselerek (Horst) dağlarını oluşturur. Ege: Kaz, Marda, Yunt, Bozdağlar, Aydın, Menteşe Dağları [1]ile dağlar arasındaki ovalar bu şekilde oluşmuştur. Akdeniz: Nur Dağı. Karadeniz: Canik Dağları. Graben oluşmasıyla verimli tarım araziler oluşur, ulaşım daha kolay yapılır, iklim içerilere kadar sokulur.
2. Volkanik Dağlar: Yerin derinliklerinde bulunan kızgın, ergimiş ve basınç altındaki magmanın yeryüzüne çıkmasıyla oluşur. Volkan dağlarının olduğu yerler verimli topraklardır. Volkan dağlarının yapısı ve biçimi, yeryüzüne çıkan magmanın bileşimine, miktarına ve çıktığı yerin özelliğine göre değişik şekillerde olur.
Ø İç Anadolu: Erciyes, Melendiz, Hasandağı, Karacadağ, Karadağ.
Ø Doğu Anadolu: Büyük Ağrı, Küçük Ağrı, Tendürek, Süphan, Nemrut, Allahu Ekber.
Ø Güney Doğu Anadolu: Karacadağ.
Ø Batı Anadolu: Kula yöresi.
Ø Marmara: Uludağ.
Ø Karadeniz: Köroğlu.
Dağların Etkileri:
Ø Akdeniz ve Karadeniz’de dağların kıyıya paralel uzanmasından dolayı kıyıda girinti, çıkıntı, koy, körfez, liman, ada ve yarım ada çok azdır.
Ø Kıyı kesimine düşen bol yağış, burada gür ormanların yetişmesini sağlarken, iç bölgelerin karasallaşmasını sağlar.
Ø Dağların geniş yer kaplaması karayolu yapımında birim maliyetin artmasına neden olur.
Ø Kuzey ve Güney Anadolu dağlarının geniş yer kaplaması tarım alanlarını sınırlandırmıştır.
Ø Dağlar yayla ve kış turizmi için uygun yelerdir.
Türkiye’nin Ovaları
Ova: Akarsular tarafından yarılmamış, çevresine göre alçak olan düzlüklerdir.
1. Karstik Ovalar: Karstik bir taştır, suda eriyebilir.
Ø Ege Bölgesi: Muğla, Denizli, Afyon, Isparta, Burdur, Acıpayam, Şuhut.
Ø Akdeniz Bölgesi: Korkuteli, Elmalı, Gembos, Kestel, Kızılkaya. (polye ovaları da denir).
2. Delta Ovaları: Kıyı ova anlamına da gelir. Bir ovanın delta ova olması için; akarsuyun bol alüvyon taşıması gerekir, akarsuyun döküldüğü deniz sığ olmalı, akarsularda gelgitlerin olmaması gerekir.
Dip Not: Türkiye’de delta oluşumu için gerekli tüm şartlar olsa da yeteri kadar delta yoktur. Çünkü; denizlerde tuzluluk oranının farklılığı sebebiyle meydana gelen yoğunluk farkına dayalı alt ve üst deniz akıntılarının olmasından kaynaklanmaktadır.
Ø Karadeniz Bölgesi: Tüm delta ovalar Orta Karadeniz’de yer alır. Bunun nedeni ise, denizin bu bölgede sığ olmasıdır. Çarşamba (Yeşilırmak), Bafra (Kızılırmak).
Ø Ege Bölgesi: En çok bu bölgemizde var çünkü dağlar denize dik uzanmaktadır. Bakırçay, Gediz, K/B Menderes.
Ø Akdeniz Bölgesi: Aksu, Göksu, Seyhan, Ceyhan, Çukurova (en verimli ve en büyük delta).
3. Tektonik Ovalar: Tektonik kökenli ovalar belli kırık hatlar üzerinde sıralanmıştır. Bu kırıklar günümüzde de canlıdır. Bu nedenle bu ovalar Türkiye’nin etkin deprem kuşağı üzerinde bulunur.
Ø Akdeniz Bölgesi: Hatay, Kahramanmaraş.
Ø Doğu Anadolu Bölgesi: Malatya, Elazığ, Bingöl, Muş, Pasinler, Horasan, Kars, Ardahan, Iğdır, Erzincan.
Ø Karadeniz Bölgesi: Bolu, Hendek, Düzce, Gevede, Niksar, Zile, Amasya, Çorum, Erbaa.
Ø Marmara Bölgesi: Bursa, M. Kemal Paşa, Karacabey, Balıkesir.
Ø Ege Bölgesi: Akhisar.
Ø G. D. Anadolu Bölgesi: Hakkari Yüksek Ova (en yüksek ova), Altınbaşak.
Ø İç Anadolu Bölgesi: Konya, Aksaray, Develi (çok yağış alır), Ankara Çubuk ovası, İnönü. En az yağış alan Iğdır ovasıdır.
Platolar
1. Çatalca – Kocaeli: Türkiye’nin en gelişmiş en fazla nüfuslanmış yeridir. En alçak plato deniz seviyesine çok yakın.
2. Ege Bölgesi: Bayat (Afyon), Yazılıkaya (İç Anadolu içerisinde de yer alır).
3. Akdeniz Bölgesi: Taşeli, Türkiye’nin en verimsiz en az nüfuslanmış ovasıdır.
4. G. D. Anadolu Bölgesi: Gazi Antep, Şanlıurfa; tarıma çok elverişli.
5. D. Anadolu Bölgesi: Erzurum, Hakkari, Kars; deniz seviyesinde en yüksek platolar.
6. İç Anadolu Bölgesi: Obruk, Cihanbeyli, Haymana, Bozok, Yazılıkaya, Uzunyayla. Tahıl ve baklagil aynı zamanda da küçükbaş hayvancılık ile uğraşılır. En fazla plato bu bölgede var.
[1] Menteşe Dağları; Ege Bölgesinde denize paralel uzanan tek dağdır. Salt bu yüzden Muğla bölgesi Ege Bölgesinde en çok yağış alan yerdir. Buna paralel olarak da yer şekilleri ve arazi yapısı nedeniyle yaşam için elverişli bir yer değildir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder